Tâm trạng con người bị rất nhiều yếu tố chi phối, do đó thay đổi tâm trạng là hiện tượng xảy ra rất thường xuyên, tuy nhiên đôi khi cũng cần lưu ý nếu tâm trạng lên xuống thất thường.

1. Tâm trạng lên và xuống

Tâm trạng lên, rồi đi xuống, rồi lại sớm đi lên, lặp đi lặp lại như những vòng tàu lượn như vậy liệu có phải bình thường? Câu trả lời là có thể, nếu như việc thay đổi tâm trạng như vậy không gây cản trở tới cuộc sống thường ngày của bản thân cũng như của những người xung quanh.

Có rất nhiều yếu tố tác động khiến cho cảm xúc thay đổi trong ngày, lấy ví dụ với nhịp sinh học của cơ thể, đa số mọi người cảm thấy khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng vào buổi trưa nhưng sẽ có xu hướng uể oải, mệt mỏi vào đầu giờ chiều hoặc khi tối đến.

Đôi khi sự thay đổi tâm trạng là triệu chứng của một chứng rối loạn tâm thần, hoặc là chỉ báo cho một vấn đề nào đó trong cơ thể.

Những thay đổi tâm trạng nghiêm trọng khiến cuộc sống và hoạt động thường ngày bị tác động cần được can thiệp điều trị bởi các chuyên gia, và thay đổi lối sống cũng có thể giúp ích được phần nào. Tuy nhiên điều quan trọng trước tiên là phải tìm ra nguyên nhân nào khiến tâm trạng vui buồn thất thường.

2. Các lý do có thể khiến tâm trạng lên xuống thất thường

Căng thẳng và lo âu

Những rắc rối, phức tạp và những điều không ngờ tới (cả những điều tích cực và điều tiêu cực) diễn ra ngày qua ngày có thể khiến tâm trạng của con người bị thay đổi. Nếu là một người nhạy cảm, tâm trạng sẽ thay đổi mạnh hơn, thường xuyên hơn trước các tình huống so với những người khác.

Những người đang bị căng thẳng thường hay phàn nàn về tình trạng thiếu ngủ. Nhiều người sẽ luôn cảm thấy không thoải mái, lo lắng, thậm chí sợ hãi ngay cả khi chính họ cũng nhận thấy là chẳng vì lý do chính đáng nào cả.

Chẩn đoán rối loạn lo âu toàn thể (generalized anxiety disorder – GAD) có thể được đặt ra nếu rối loạn kiểm soát lo âu đã tồn tại trong ít nhất 6 tháng gần nhất cùng với một số triệu chứng khác (chẳng hạn như rối loạn giấc ngủ). Nếu bị rối loạn lo âu nghiêm trọng, bệnh nhân có cảm giác mình không thể sống sót được dù chỉ một ngày.

Rối loạn cảm xúc lưỡng cực

Sự thay đổi tâm trạng lên và xuống ở người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực sẽ mạnh hơn, kéo dài hơn so với những thay đổi tâm trạng thông thường. Để dễ hiểu hơn, có thể lấy ví dụ nếu như một việc nào đó diễn ra thuận lợi, tâm trạng sẽ cảm thấy phấn khởi trong 1 hoặc 2 ngày; nhưng người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực trong nhiều ngày hoặc nhiều tuần sẽ cảm thấy cuộc sống đang diễn ra như thiên đường, sẽ chạy vòng quanh, nói rất nhanh rất nhiều, ngủ ít đi, thậm chí làm những việc có tính chất phá tán như tiêu hết tiền tiết kiệm. Đây được gọi là pha hưng cảm. Ảo thanh cũng có thể xuất hiện (nghe thấy tiếng nói của người khác, nhưng trên thực tế là không có tiếng nói của bất kì ai cả).

Một tình huống khác có thể làm ví dụ, là trong cuộc sống ai cũng có lúc cảm thấy mỏi mệt không muốn dậy đi làm; nhưng với người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực, tâm trạng tiêu cực sẽ diễn ra, cảm thấy không còn sức sống, buồn chán, nằm lì trên giường vài ngày (và bị sa thải), tệ hơn nữa là xuất hiện ý tưởng tự sát. Đây được gọi là pha trầm cảm.

Rối loạn cảm xúc lưỡng cực là một rối loạn tâm thần có thể điều trị được, và nó ảnh hưởng tới khoảng 3% số người trưởng thành tại Hoa Kỳ mỗi năm.

Trầm cảm

Những người đang bị trầm cảm cũng vẫn có thể xảy ra thay đổi tâm trạng. Dù tâm trạng đang đi xuống, nhưng vẫn có thể tạm thời đi lên (mang lại cảm giác “ổn”), dù rằng nó không thể đi lên cao tới mức như ở những người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Những người bị trầm cảm có thể cảm thấy rất tệ vào buổi sáng nhưng sau đó sẽ cảm thấy khá hơn.

Hãy đi thăm khám bác sĩ nếu cảm giác buồn chán, mệt mỏi, bồn chồn hoặc tuyệt vọng kéo dài trên 2 tuần.

Rối loạn nhân cách ranh giới (borderline personality disorder – BPD)

Rối loạn nhân cách ranh giới là một rối loạn tâm thần được đặc trưng bởi sự thay đổi cảm xúc mạnh và đột ngột, chẳng hạn như từ lo âu sang giận dữ, hoặc từ tuyệt vọng sang lo âu, nhưng không đạt được mức độ cao như những người rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Những thay đổi cảm xúc này thường khởi phát từ những tương tác hàng ngày giữa người với người. Những người bị rối loạn nhân cách ranh giới thường không có khả năng đối mặt tốt với căng thẳng. Khi cảm thấy rất không thoải mái hoặc rất buồn, người mắc rối loạn nhân cách ranh giới có xu hướng tự làm hại bản thân.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (attention deficit hyperactivity disorder – ADHD)

Thay đổi cảm xúc, dễ phản ứng, dễ nản lòng đôi khi là những biểu hiện của rối loạn tăng động giảm chú ý ở người trưởng thành. Các biểu hiện khác có thể xuất hiện là bồn chồn, hấp tấp, khó giữ tập trung.

Thay đổi nội tiết tố

Nội tiết tố sinh dục gắn liền với cảm xúc, do đó những thay đổi của nồng độ nội tiết tố có thể dẫn tới thay đổi cảm xúc.

3. Làm gì khi tâm trạng lên xuống thất thường?

Nếu sự thay đổi tâm trạng gây cản trở tới cuộc sống thường ngày, tới công việc, tới các mối quan hệ, hãy đi thăm khám bác sĩ chuyên khoa càng sớm càng tốt để biết chính xác điều gì đang diễn ra.

Đôi khi chỉ cần những thay đổi nhỏ cũng giúp kiểm soát sự thay đổi cảm xúc tốt hơn. Những hoạt động thường ngày (như đi dạo, đạp xe,…) có thể giúp giảm bớt lo âu và trầm cảm, bởi nó khiến cơ thể tiết ra endorphin; hơn nữa tập luyện cũng giúp cơ thể có được giấc ngủ tốt hơn. Nghe nhạc cũng là một cách tốt để giải tỏa cảm xúc tiêu cực. Tiêu thụ quá nhiều caffeine có thể làm xuất hiện các triệu chứng giống như lo âu, do đó khi tâm trạng đi xuống hãy tránh dùng caffeine.

Trị liệu tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị rối loạn lưỡng cực. Phương pháp này gần như luôn được sử dụng kết hợp với các liệu pháp khác bao gồm thuốc men và chế độ sinh hoạt của người bệnh.

Phương pháp trị liệu tâm lý thường được sử dụng nhằm mục đích cải thiện sự hiểu biết của người bệnh về tình hình, tư tưởng, hành vi của bản thân và khả năng giữ sự tự tin và duy trì mối quan hệ của họ đối với gia đình, xã hội.